गर्भावस्था आफैंमा एक जटिल प्रक्रिया हो । जुन बुझ्न कठिन छ र जटिलताहरू कुनै पनि समयमा गर्भावस्थामा देखा पर्न सक्छ। त्यसैले, गर्भावस्थाको राम्रो परिणामको लागि उचित सावधानी र भिन्न रणनीतिहरू लिन आवश्यक छ। जाइगोटको उचित प्रत्यारोपण गर्न र भ्रुणमा न्यूरल ट्यूब दोष रोक्नको लागि, गर्भवती हुन थालेको क्षणदेखि १२ हप्ता गर्भावस्था सम्म नै फोलिक एसिड लिनुपर्दछ(विश्व स्वास्थ्य संगठन)।
फोलिक एसिड भनेको के हो?
फोलिक एसिड (बी 9) पानीमा घुलनशील सिन्थेटिक अर्थात् सामान्यतया प्राकृतिक रूपमा देखा नपर्ने भिटामिन बी को रूप हो।
फोलिक एसिडको स्रोत के हो ?
फोलेटमा स्वाभाविक रूपमा उच्च भएका खानाहरूमा पातदार तरकारीहरू जस्तै पालक, ब्रोकाउली, र सलाद, भिंडी, शतावरी, फल जस्तै केरा, खरबूजा, र निम्बू, सिमी, मटर, खमिर, च्याउ, मासु ( कलेजो र मृगौला), सुन्तला को रस, र टमाटरको रस फोलिक एसिडले सुदृढ खाने कुरा जस्तै ब्रेडहरू, मकैको पिठो ।
गर्भावस्थामा फोलिक एसिड किन महत्त्वपूर्ण हुन्छ ?
गर्भावस्थाको सुरुमै बच्चा जन्माउँदा फोलिक एसिडले स्नायु नली(Neural tube) बनाउन मदत गर्छ। फोलिक एसिड एकदमै महत्त्वपूर्ण छ किनभने यसले बच्चाको मस्तिष्क(एनेन्सेफाली) र मेरुदण्ड (स्पाइनाबिफिडा)केही प्रमुख जन्म दोषहरू रोक्न मदत गर्न सक्छ।यो DNA भनिने आनुवंशिक सामग्री उत्पादन गर्न र अन्य धेरै शारीरिक कार्यहरूमा मदत गर्दछ।
यसले गर्भावस्थामा रक्ताल्पता रोक्न मद्दत गर्दछ।केवल गर्भवती हुन कोशिस गरिरहेकाहरूलाई मात्र होइन । गर्भवती हुने सम्भावना भएका कुनै महिलाले फोलिक एसिड लिनुपर्दछ, किनभने सबै गर्भावस्थाको आधा भन्दा बढी अनियोजित हुन्छन् र सामान्यतया महिलाले आफू गर्भवती भएको थाहा पाउनु अघि नै स्नायु नली (Neural tube) को दोष गर्भावस्थाको पहिलो २८ दिनमा देखा पर्दछ ।
के हो स्नायु नली (Neural tube)दोष ?
स्नायु नलीमा हुने त्रुटिहरू जन्मखोटहरू हुन् । जसमा मस्तिष्क र मेरुदण्डको अपूर्ण विकास समावेश छ। सबैभन्दा सामान्य स्नायु नली (Neural tube)दोषहरू :
स्पाइना बिफिडा (Spina bifida) : जब मेरुदण्ड र रीढ़ को हड्डी स्तम्भ पूर्ण रूपमा बन्द हुँदैन।
एनेन्सेफली (Anencephaly) : मस्तिष्कको एक दमै कम विकास ।
इन्सेफालोसेल (Encephalocele) : जब मस्तिष्क तन्तुहरू खोपडीको खोलबाट छालामा निस्कन्छन् ।
फोलिक एसिड लिन कहिले सुरू गर्ने?
विश्व स्वास्थ्य संगठन (WHO) सिफारिश अनुसार :
सबै महिलाहरु, गर्भवती हुन कोशिस गर्ने क्षणदेखि नै गर्भावस्था को १२ हप्ता सम्म ,एक फोलिक एसिड पूरक लिनु पर्छ ।
रोग नियन्त्रण केन्द्र & रोकथाम (CDC) : गर्भवती हुन सक्ने प्रजनन उमेरका महिलाहरूलाई हरेक दिन कम्तीमा ४०० माइक्रोग्राम (0.4mg) फोलिक एसिड खान सल्लाह दिन्छ।
स्नायु नली (Neural tube)दोष रोक्न फोलिक एसिड कसरी प्राप्त गर्ने?
विभिन्न आहारबाट फोलेट भएका खानेकुरा खानुको अलावा महिलाले यसबाट फोलिक एसिड पाउन सक्छन् :
फोलिक एसिड भएको भिटामिन लिने:
नेपालमा बिक्री हुने अधिकांश भिटामिनमा ४०० mcg फोलिक एसिड सिफारिस गरिएको हुन्छ ।
फोलिक एसिड सुदृढ खाद्य पदार्थ खाने: तपाईं रोटी, मकैको मासाको पीठोमा फोलिक एसिड पाउन सक्नुहुन्छ।
यी दुईको संयोजन प्राप्त गर्ने: यसमा फोलिक एसिड भएको भिटामिन लिनु र फोलिक एसिड सुदृढ खानेकुरा खानु। फोलेटलाई तापले सजिलै नाश गर्न सकिने भएकोले खाना अधिक नपकाउनुहोस्।
सिफारिस गरिएको खुराक :
कुनै पनि प्रसव वा भ्रूणमा स्नायु नली दोष को इतिहास नभएको गर्भवती महिलामा 400 μg (0.4mg) फोलिक एसिड ट्याब्लेट गर्भधारण गर्ने प्रयास गर्ने क्षणदेखि लिएर गर्भधारणको १२ हप्तासम्म(WHO) ।
स्नायु नली को दोषबाट प्रभावित भएको वा अघिल्लो गर्भावस्था स्नायु नली दोष भएको बच्चा जन्माएको सुत्केरी ले 5000 μg( 5 mg ) फोलिक एसिड ट्याब्लेट गर्भधारण गर्न थालेको क्षणदेखि लिएर सुत्केरी भएको १२ हप्ता(WHO)सम्म ।
गर्भधारणको उचित , स्वस्थ र राम्रो नतिजाका लागि आमाको स्वास्थ्य र इष्टतम आवश्यकता मापदण्डको पर्याप्त अनुमान का साथसाथै गर्भावस्थाको समयमा शारीरिक परिवर्तनका कारण हुने गर्भाधानका लक्षणहरु , जोखीम का साथ गर्भधारण को पूर्व धारणा परामर्शका लागि प्रसूति चिकित्सक कहाँ जानु सधैँ राम्रो हुन्छ । साथै प्रसवको समय, विधि र स्थान निर्णय गर्न सकिन्छ साथै परिवार नियोजन विधि पनि पहिले छलफल गर्न सकिन्छ।
लेखक देवदह मेडिकल कलेजमा कार्यरत प्रसूति र स्त्री रोग विशेषज्ञ हुन् ।
